Halo Etkisi
Bu kelime grubunu daha önce hiç duymuş muydunuz? Duymadıysanız ya da bilmiyorsanız bile çoğumuzun hayatında büyük bir yer kaplayarak varlığını sürdürdüğünü söylemek isterim. Gelin öncelikle nedir bu halo etkisi ona bakalım.
1- Halo Etkisi Nedir?
Halo etkisi ya da bir diğer adıyla hale etkisi, kişinin tek bir olumlu özelliğinden yola çıkarak kişi hakkında genel bir yargıya varma hatasıdır. Biraz daha açacak olursak, mesela bir kişinin dış görünüşünün çok iyi olduğunu düşündüğümüz için onu bu sınırlar içerisinde algılama dürtümüzdür. Bu onu kafamızda istemsizce iyi, kültürlü ve sempatik bir insan gibi kalıplarına sokmamıza neden olabilecek bir etkidir.
Bir de kelime olarak anlamına bakalım. Halo kelimesi İngilizcede anlam olarak, suya atılan bir taşın etrafa yaydığı dalgalanma olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımı da göz önünde bulundurarak bir insanın, herhangi bir yönünü görüp diğer özelliklerini olumlu ya da olumsuz olarak etkileyebilmesi sonucunu çıkarabiliriz.
Halo etkisinde olay genellikle, gözlemlenmemiş özelliklerin bilinen tek bir faktör yüzünden üzerinde fazla düşünülmemiş olan bir karara ulaştırılmasına dayanan bir durumdur. Bu durum bireyin sosyal ilişkilerini de etkilemektedir.
Her ne kadar kişi örneği vermiş olsam da bu etki ne yazık ki yalnızca bireysel ilişkilerde karşımıza çıkmıyor. Tercih etmiş olduğumuz bir ürün ya da başvurmak istediğimiz bir şirketi seçerken vereceğimiz kararlarda da etkili oluyor.
Halo etkisini tamamen olumlu ya da tamamen olumsuz olarak görebilmemiz mümkün değil.
2- Halo Etkisine Dair Yapılan Bazı Araştırma Örnekleri
Bu terimi ilk olarak Amerikalı Psikolog Thorndike, Birinci Dünya Savaşı sırasında askerler hakkında araştırma yaptığı sırada makalesinde kullanmıştır. Bir araştırma daha doğrusu deney ile gözlemlerini aktarmıştır.
Halo Etkisi deneyi askerler arasında yapılıyor ve üst rütbeli askerlerin alt rütbeli askerleri “liderlik, görünüş, zeka, güven, sadakat” gibi konularda değerlendirmesi isteniyor.
- Deney sonucunda bir asker, fiziki olarak güçlü ve kaslı ise diğerleri bu kişinin sadık ve güvenilir olduğunu da söylüyor.
- Öte yandan asker olumsuz özelliğe sahipse diğer özelliklerinin yorumlanmasında da olumsuz bir durum ortaya çıkıyor.
- Bir başka deney ise iki gruba ayrılmış üniversite öğrencileri arasında gerçekleşiyor. Öğrencilerden bir eğitmeni çok yönlü olarak değerlendirmeleri isteniyor. Bu eğitmenin fark edilir bir fransızca aksanı var. Eğitmen ilk görüştüğü gruba kendini mükemmel bir eğitmen olarak tanıttı. İyi ve öğrencilerini seven, sıcakkanlı bir profil sundu. İkinci görüşmede ise kendini sevimsiz ve ilk görüşmesinden tamamen farklı biri olarak tanımladı. Kaba, ve güven vermeyen bir profil sundu. Görüşmelerden sonra öğrencilerden eğitmeni görgü kurallarına, aksanına ve davranışlarına göre değerlendirmeleri istendi.
- Sonuçlar bittiğinde öğrenciler videolu görüşmedeki eğitmene dair kendilerine sorulan sorulara karşı nasıl davrandıkları ve karşılık verdikleri hakkında kafaları karışmış hissediyordu. Bu iki görüşmeden birine neden daha yüksek bir puan verdiklerini bilmiyorlardı.
- İnsanların, diğer insanları görünüşe göre yargıladıkları sonucuna vardılar. Öğrenciler eğitmeni, iyi bir eğitmen olup olmamasına göre değil bireysel özelliklerine göre değerlendirdiler.
- Halo etkisi günümüzde iş modeli olarak da görülebilir. Artık daha fazla bilinen bir kavram. Örneğin pazarlama alanında uzmanlar daha iyi markaların ve tasarımcıların adını etiket olarak kullanarak daha iyi ve kaliteli görünmesini sağlarlar. Her ne kadar açıkça görünse de tüm bunların sonucunda gösterdiğimiz davranışların çoğunlukla halo etkisi nedeniyle olduğunu kabullenmiyor ve inkar ediyoruz.
- Deneylerin ve araştırmaların sonucunda da halo etkisinin günlük yaşantımızda fazlaca yer edindiğini daha net bir şekilde görüyoruz.
3- Özet
Sonuç olarak bundan sonra birini değerlendirirken gerçekten nasıl bir kişiliği olduğunu öğrenmeye çalışmak ile başlamanızda fayda var. Kendinize bu kişi ile ilgili sorular sormak fayda sağlayacaktır. Elbette bu noktada önemli olan sorulara yanıt verirken kişinin bir olumlu ya da olumsuz özelliğinden dolayı bütünü buna göre şekillendirmemek.
Her ne kadar halo etkisinin farkında olsak ya da bu etkiyi öğrenmiş olsak da kararlarımıza etki eden yönünden pek kaçamıyoruz. Yine de elimizden geldiğince değerlendirmelerimizi kendi öz fikrimiz ve insanların gerçek kişiliklerine göre yapmalıyız. Tabii olumsuz yönünden bahsederken olumlu yönünü de görmezden gelmemeliyiz.
Halo etkisine dair kısa bir makale ve video için buraya tıklayabilirsiniz.
Bir video daha isterseniz onun için de buraya tıklayabilirsiniz.
